Yeşil pasaportun hukuki dayanağı nedir?

Yeşil pasaportun hukuki dayanağı 5682 sayılı Pasaport Kanunu'nun 14 ve ek 4'üncü maddesidir. 5682 sayılı Kanun'un 'Hususi Pasaportlar' başlıklı 14'üncü maddesinde; 'Türkiye Büyük Millet Meclisi eski üyeleri, eski bakanlar ile birinci, ikinci ve üçüncü derece kadrolarda bulunan veya bu kadrolar karşılık gösterilmek veya T.C. Emekli Sandığı ile ilgilendirilip emekli kesenekleri bu derecelerden kesilmek suretiyle sözleşmeli olarak çalıştırılan devlet memurları ve diğer kamu görevlilerine; Diplomatik Pasaport verilmesini gerektiren vazifelerden başka herhangi bir resmi vazife ile veya kendi hesaplarına yabancı ülkelere gittikleri zaman verilir. Bunlardan emeklilik veya çekilme sebepleri ile vazifelerinden ayrılmış olanlara da bu nevi pasaport verilir...' hükmüne yer verilmiştir.

Bu kanuna göre hususi pasaport verilmesinde kadro derecesinin 1, 2 ve 3 olması oldukça önemlidir. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'na göre üniversite mezunu memurların 1'inci dereceye kadar yükselmesine herhangi bir engel bulunmamakla beraber, 190 sayılı Genel Kadro ve Usulü Hakkında Kanun Hükmünde Kararname hükümleri gereğince 1, 2, 3 ve 4'üncü dereceli memur unvanlı kadro ihdas edilmemiştir. Yani, her ne kadar üniversite mezunu olan memurların kazanılmış hak aylık derece ve kademeleri, 657 sayılı Kanun'un 67'nci maddesine göre 1'inci dereceye kadar yükselebilse de kadro dereceleri 5'inci dereceden yukarıya çıkamamaktadır.

Yukarıda yer verilen hükümde kadro derecesinin 1, 2 ve 3 olması gerektiği belirtildiğinden, kazanılmış hak aylık derece ve kademesinin 1'inci derece olması nedeniyle Hususi Damgalı Pasaport(yeşil pasaport) alınması mümkün değildir.

Ancak, memur kadrosunda görev yapanlar 5'inci dereceden yukarı çıkamamakla birlikte memurla aynı düzey görevde bulunan Veri Hazırlama ve Kontrol İşletmeni, Bilgisayar İşletmeni gibi kadrolarda bulunanlar 3'üncü dereceye kadar yükselebilmektedir. Dolayısıyla VHKİ ve Bilgisayar İşletmeni kadrosunda bulunanlar yeşil pasaport alabilmektedirler.

Bu durum memur unvanlı personelin VHKİ ve Bilgisayar İşletmeni kadrolarına aşırı talebini getirmektedir ve kamu kurumları memur kadrolarını iptal-ihdas yöntemiyle VHKİ kadrolarına dönüştürmektedir. Yani sonuç dolambaçlı bir şekilde elde edilmektedir. Dolayısıyla yeşil pasaport almak isteyen birçok memurun VHKİ kadrosu talep ettiği uygulamada sıkça görülen bir durumdur.

Elbette kadro derecesi özel hizmet tazminatını da etkilediğinden ve mali boyutu da olduğundan Maliye Bakanlığı ve Devlet personel Başkanlığı'nın asıl itiraz noktası burada yatmaktadır.

Ancak, bu durum haksız bir şekilde kadro derecesi açısından ilköğretim mezunu memurla üniversite mezunu memuru aynı seviyede bırakmaktadır. Bunun adil olduğunu ise hiç kimsenin savunması mümkün değildir.

Bazı memur unvanlı personel yeşil pasaport alabiliyor

Bazı kamu kurumlarındaki hizmetli ve memur unvanlı personel yeşil pasaport alabilirken yaklaşık 2 milyonun üzerindeki aynı unvanlı büyük bir kesim ise bu imkandan yararlanamıyor. Nasıl olduğunu izah edelim.

Bazı kurumlarda çalışan memur ve hizmetlilerin kadro dereceleri farklı düzenlenmiş olduğundan bunların 1'inci ve 3'üncü dereceye kadar yükselme sorunu yoktur. İsterseniz bir örnekle konuyu somutlaştıralım. 6253 sayılı Kanun'un eki kadro cetveline bakıldığı zaman durum açıkça görülecektir.

Buna göre, TBMM'de çalışan memur unvanlı bir personel 1'inci dereceli bir kadroya yükselebilir, yine hizmetli unvanlı bir personel de 3'üncü dereceli bir kadroya yükselebilir. Ayrıca, bu bağlamda oto tamir ustası, halıcı, dokumacı, şoför, marangoz, çilingir, kazancı, boyacı-badanacı, aşçı, garson, berber ve dağıtıcı gibi kadrolarda bulunanlar yeşil pasaport imkanından faydalanmaktadırlar. Bu durumun adil olup olmadığını okuyucularımızın takdirine bırakıyoruz.

Emekli ve ayrılanların yeşil pasaport karşısındaki durumu

5682 sayılı Kanun'un Ek 4'üncü maddesinde emekli olanlar ile görevden ayrılanların yeşil pasaport karşısındaki durumu izah edilmiştir.

Buna göre bu kanunun ek 4'üncü maddesinde; 'Devlet memuru olarak 1'inci, 2'nci ve 3'üncü derece kadrolarda bulunup da Hususi Damgalı Pasaport almaya hakkı olan devlet memurları ile subay ve astsubayların taşıdıkları unvan ve/veya rütbeleri taşımakla beraber 1'inci, 2'nci ve 3'üncü derece kadroları almadan emekli olan veya ayrılanlardan devlet memuriyetindeki hizmet süreleri, taşıdığı unvan ve/veya rütbeleri itibariyle bugün Hususi Damgalı Pasaport almaya hak kazananlar emsal alınmak suretiyle bunlara da Hususi Pasaport verilir' hükmüne yer verilmiştir.

Buna göre ilkokul mezunu olup ta emekli olanlardan unvan itibarıyla emsalleri 1, 2 veya 3'üncü dereceli kadrolara atanlar dikkate alınarak ilkokul mezunu emeklilerin yeşil pasaport alma imkanı vardır diyebilir miyiz?

Madde dikkatli bir şekilde incelendiğinde olumlu cevap vermemiz mümkün değildir. Çünkü, bunların hiçbir şekilde 3'üncü dereceli kadroya atanma imkanı yoktur. Bunlar göreve 15'inci dereceden başlayıp, 7'nci dereceye kadar yükselebilirler. 657 sayılı Kanun'un 37'nci maddesi çerçevesinde ise 6'ncı dereceli kadroya yükselebilirler. Dolayısıyla maddenin unvan, hizmet süresi ve eğitim durumu olarak dikkate alınarak yorumlanması gerekmektedir.

Hal böyle iken Diyanet İşleri Başkanlığı'nın ilkokul mezunlarına bu madde gereğince yeşil pasaport imkanı sağladığı bilinmektedir. Bu uygulamanın yanlış olduğunu ifade etmek isteriz. Dolayısıyla ilkokul mezunu olanların hiçbir şekilde yeşil pasaport imkanından yararlanmasının mümkün olmadığını belirtmek isteriz.

Ahmet ÜNLÜ Yeni Şafak