İşsiz kalınan dönemde işsizlerin yoksulluk riskine düşmelerini engellemek, daha iyi ve kaliteli iş aramalarını sağlamak ve hem işsizlere, hem de ailelerine gelir güvencesi sağlamak amacıyla kurulan işsizlik sigortası bu açıdan çok önemli bir müessese. Fakat ne yazık ki, bütün işsizler işsizlik sigortasından yararlanamıyor.

KİMLER YARARLANABİLİR?

İş sözleşmesiyle bir veya birden çok işverene bağlı olarak çalışan kişiler, işsiz kaldıklarında işsizlik sigortasından yararlanabilir. Bu kişilerle birlikte film, tiyatro, sahne, gösteri, ses ve saz sanatçıları da işsizlik maaşı alabilir. Diğer yandan kısmi süreli çalışan kişiler ve taksi, dolmuş şoförleri ile turizm rehberleri de işsizlik sigortası primi ödemeleri halinde işsizlik maaşı alabilirler. Bu kişilerin işsizlik sigortasından yararlanmaları için hem işsizlik primi ödemesi hem de işten çıkış şekillerinin ‘kanuna uygun’ olması gerek.

KAÇ GÜN ÇALIŞMAK GEREKİR?

İşsizlik maaşı alabilmek için son 3 yıl içinde en az 20 ay prim ödemiş olmak şart. Bunun yanında son üç ay içinde bir tek gün bile prim ödemesinde aksama olmaması gerekiyor. Bunun yanında her iki koşulu sağlayan işçi, yalnızca 6 ay işsizlik sigortasından yararlanabiliyor. Son 3 yılda 30 ay prim ödeyen 8 ay, son 3 yılın tamamında sigortalı olan işçi ise 10 ay işsizlik parası alabiliyor.

İSTİFA EDEN İŞSİZLİK MAAŞI ALIR MI?

İşsizlik sigortasından yararlanmak için işten kendi isteğiyle ayrılmamış olmak şartı var. Yani istifa eden bir işçi bu parayı alamaz. İkale sözleşmesi imzalanarak bitirilen iş ilişkilerinde de işsizlik sigortasından yararlanma imkânı yok. İşsizlerin çok önemli bir kısmı istifa ettiği için işsizlik sigortasından yararlanamıyor.

ZAMAN SINIRI VAR

İş sözleşmesi feshinden itibaren 30 gün içinde başvuru yapılması şart. 30 gün süresi geçirilirse, işsizin işsizlik parası alacağı, geç kalınan günler kadar düşer. Örneğin işsiz kalan kişi son üç yıl içinde son 120 günü kesintisiz olmak üzere 600 gün sigortalı olarak çalışmış ve prim ödemişse 180 günlük parası alabiliyor. Ancak aynı kişi iş sözleşmesinin feshinden 30 gün sonra başvuru yapmış ise 180 gün yerine 150 gün işsizlik parasına hak kazanıyor.

İşsizlik maaşı alan teste girer mi?

İşsizlik sigortasından işsizlik maaş alan işsizlerin gelir testine girmelerine gerek yok. Çünkü bu kişiler adına genel sağlık sigortası primi ödeniyor. İşsiz kalan kişi adına ödenen genel sağlık sigortası primleri, bu kişinin bakmakla yükümlü olduğu kişilerin de sağlık hizmetlerinden yararlanmasını sağlıyor. İşsiz kalan kişi, son bir yılda 90 gün kısa vadeli sigorta kollarına prim ödenmişse işsiz kaldıktan sonra 100 gün, bu şart yoksa 10 gün GSS primi ödemeden yararlanabiliyor. Ancak sürenin sonunda hala iş bulamamışsa ve bir sigortalının bakmakla yükümlü olduğu kişi değilse gelir testi yaptırmak zorunda.

İşsizlik maaşını kimler alır?

- Basın iş kanununa tabi gazetecinin kendi isteğiyle iş sözleşmesini fesh etmesi
- İşverenin sebepsiz çıkarması
- Askerlik
- İşyeri kapanması
- İşin sona ermesi
- İşçi tarafından sağlık nedeniyle fesih
- Patronun ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışı
- Tutukluluk nedeniyle fesih
- Sağlık nedeni ile fesih
- Borçlar, Sendikalar, Grev ve Lokavt Kanunları kapsamında kendi istek ve kusuru dışında fesih
- Özelleştirme nedeni ile fesih
- İşyerinin devri, işin veya işyerinin niteliğinin değişmesi nedeniyle çalışan tarafından yapılan fesih.

Hangi şartlarda verilmez?

- Deneme süreli iş sözleşmesinin feshi
- Çalışanın kendi isteğiyle işten ayrılması (İstifa)
- Emeklilik (yaşlılık) veya toptan ödeme nedeniyle işten ayrılma
- Malulen emeklilik
- Çalışanın yaşamını yitirmesi (Ölüm)
- İş kazası sonucu ölüm
- Kadın işçinin evlenmesi
- Emeklilik için yaş dışındaki şartların tamamlanması
- Sigortalının aynı işverene ait diğer işyerine nakli
- Mevsim bitimi ve kampanya bitimi
- Statü değişikliği
- Disiplin kurulu kararı
- Ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık
- Vize süresinin bitmesi.

Ne kadarlık maaş yatıyor?

UYGULAMAYA göre 2014 yılının ikinci altı ayında asgari ücrete tabii olarak çalışan bir kişi aylık 450,16 TL işsizlik parası alabilir. Sigortalının son 4 ayki günlük ortalama kazancı bulunur ve bu rakamın yüzde 40’ı kadar işsizlik maaşı bağlanır. Bu rakamdan yalnızca binde yedi oranında damga vergisi kesilir. Başka bir kesinti yapılmaz.

İşsizlik parasında üst limit var mı?

İşsizlik ödeneği miktarı, aylık asgari ücretin brüt tutarının yüzde 80’ini geçemez. 2014 yılının ikinci altı ayı itibarıyla başlanabilecek en yüksek işsizlik ödeneği 900 lira 31 kuruştur. Dolayısıyla sigortalının maaşı 7 bin TL bile olsa işsiz kaldığı dönemde en fazla 900,31 liralık işsizlik parası alabilir.

Sigortalılar sadece maaş mı alabiliyor?

İşsizlik sigortasından sağlanan tek yardım işsizlik parası değil. İşsizlik sigortasından yararlanan işçiye işsizlik parası ödenmesinin yanında, yeni iş bulma konusunda destek sağlanıyor, eğitimler veriliyor ve genel sağlık sigorta primleri ödeniyor. Bu şekilde işsiz kalan kişinin sağlık hizmetlerinden prim ödemeksizin yararlanması söz konusu oluyor. Ayrıca işsiz kalan kişi adına ödenen genel sağlık sigortası primleri, bu kişinin bakmakla yükümlü olduğu kişilerin de sağlık hizmetlerinden yararlanmasını sağlıyor.

İsteğe bağlı prim yatırılabilir mi?

İşsizlik sigortasından maaş alan, isterse isteğe bağlı sigortalı olabilir. Ancak bu durumda hem kendisinin, hem de İŞKUR'un genel sağlık sigortası (GSS) primi ödemesi söz konusu olur. Bu nedenle gereksiz yere GSS primi ödenir. Ancak işsizlik maaşı aldığı süreyi emekliliğine saydırmak isteyen kişiler bu yöntemi seçebilirler. Bu durumda maaşları kesilmeyecektir.

OKAN GÜRAY BÜLBÜL