Sosyal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) 2012 yılı sonunda kayıtdışıyla mücadele için uygulamaya koyduğu “meslek kodlaması” sistemi işe yaradı. SGK’nın prim gelirlerinde bugün itibariyle ciddi bir artış görülüyor. 2013 itibariyle prim gelirleriöngörülenden yaklaşık 4.2 milyar TL fazla verdi.

Kayıt içinde kayıtdışılık dediğimiz, çalışanlarınaldıkları ücretten daha düşük seviyede ücretle sigortaya bildirilmeleri. Çalışan ayda 3 bin TL ücret alıyor, ancak işveren bu çalışanını asgari ücrettenSGK’ya bildiriyorsa işte bu duruma kayıt içinde kayıtdışılık diyoruz. Bu şekilde işveren çalışanı adına daha az prim ödemiş oluyor. SGK’da bu yolla prim kaybediyor, gelirleriyle giderlerini denkleştiremediği için her yıl devlet bütçesinden yardım almak zorunda kalıyor.

Asıl çalışan kaybediyor

Bu kaçak türünde asıl kaybeden çalışanın kendisi. Emekli olduğu dönemde alacağı aylık, primleri düşükten gösterildiği için gerçekte alabileceği emekli aylığının çok altında kalıyor. Özellikle Ekim 2008 sonrasında aylık hesabında daha düşük aylık bağlama oranı devreye girdiğinden asgari ücretten primi yatanın alacağı aylık da en düşük emekli aylığı kadar oluyor.

Çalışanın primini düşükten yatırma ülkemizde çok yaygın. Tabii ki bu durumun bir takım sebepleri de var:

İşverenler sürekli olarak prim oranlarının yüksekliğinden yakınıyorlar. Gerçekten de ülkemizdeki prim oranları gerek OECD gerekse AB ülkeleri ortalamalarının oldukça üzerinde. Bir kişiyi istihdam etmeninmaliyeti rekabet içerisinde olduğumuz ülkelere göre yüksek. Bu da işverenleri işgücü maliyetleribakımından tedbir almaya zorluyor.

Diğer yandan işsizliğin de bu kayıtdışılıkta etkisi var. Çıkarılacak bir işçinin yerini hemen doldurabilecek onlarca kişinin dışarıda hazır bekliyor olması çalışanları çaresiz bırakıyor. Primlerinin gerçek ücretinden SGK’ya yatırılmadığını bilenler bile bu duruma sessiz kalabiliyor. Dolayısıyla bu kayıtdışılıkla mücadele etmek oldukça zor.

Adım adım iz sürüldü

SGK’nın Meslek Kodu uygulaması kapsamında ücretlerin eksik bildirilmesini engellemek amacıyla “aylık prim ve hizmet belgesi”de değişiklik yapıldı. Bu değişiklikle işverenlerin çalıştırdıkları sigortalıları Uluslararası Standart Meslek Sınıflaması kodlarına uygun olarak SGK’ya bildirmeleri sağlandı. Her meslek için ayrı bir kod belirlendi.

Aşçı ile aşçıbaşının, genel müdür ile genel müdür yardımcısının meslek kodları farklılaştı. SGK bu kapsamda 5 bin 213 farklı meslek belirledi.

Bu şekilde belirlenen farklı meslekler için ortalama ücret tespitleri yapıldı. Bu ücretlerin belirlenmesinde meslek odaları ve piyasa ücret araştırmalarından faydalanıldı. Ayrıca SGK’ya bildirilen belirli meslek gruplarındaki tüm kazançların ortalamaları alındı ve yine piyasa ücretleriyle karşılaştırılarak gerçek ücretler belirlenmeye çalışıldı.

SGK, bu yöntemi devreye sokarak işverenlerce bildirilen ücretlerin gerçek ücret olup olmadığını kolayca izleyebiliyor. SGK’nın meslek kodlamasıyla herhangi bir meslek için belirlediği ücretin altındaki bir ücretten prim yatmışsa sistem bunu fark ediyor ve işverenden hesap soruluyor.

Kod ile uyum şart!

Artık işverenlerce beyan edilen ücretin meslek kodları ile uyumlu olması lazım. SGK uyumlu mu değil miincelemesini oturduğu yerden yapabiliyor. Ücretlerin pozisyonlarla uyumlu olmadığı durumlarda da ilgili işveren çağırılıyor ve hesap soruluyor. Örneğin, “bir lokantada aşçı ile aşçıbaşı aynı ücretli olmaz” diyebiliyor, aynıysa işverenden bunu açıklamasını istiyor.

Herhangi bir özel hastanedeki doktor ya da hemşirenin de asgari ücretten gösterilmesi artık mümkün değil.

Meslek Kodu uygulamasıyla, çalışanların gerçek ücretlerinden daha düşük ücret düzeylerinde bildirildikleri tespit edildiğinde işverenlere yüklü faturalar çıkıyor. Primi eksik yatırmanın bir aylık idari para cezası tutarı iki asgari ücret toplamı kadar. Ayrıca geçmişe dönük prim farkı, aylık yüzde 2 faiziyle birlikte SGK’ya yatırılacak.

Bir örnek verelim...

yapılan tespit sonrası bir işyerinde bir yıldır çalışan ve 4 bin TL ücret alan mühendisin asgari ücrettenpriminin yatırıldığı belirlenirse, 24 asgari ücret tutarı olan yaklaşık 25 bin TL idari para cezası tek bir çalışan için işverene kesilecek, ayrıca gerçek ücreti üzerinden geçmişe dönük prim farkı ve faiziyle birlikte bu rakam 40 bin TL’ye kadar çıkabilecek. Eğer bu durumda o işletmede 5 çalışan var ve bu tespit edilmişse sadece 1 yıl için işverene çıkacak fatura 200 bin TL’yi bulacak. Ancak bu noktada işverenler açısından en ağır ceza “resmi belgelerde yanıltıcı olmak” suçundan hapis cezası ile karşı karşıya kalabilmeleri.

Sonuç olarak, meslek kodu uygulamasıyla önemli bir aşama kaydedildi ve görüldü ki prim gelirlerinde artış yaşandı. Elbette prim gelirlerindeki artışın tamamını bu uygulamaya endekslemek doğru olmaz. Ancak geçmiş yıllarla kıyaslandığında prim gelirlerindeki artışın önemli sebebinin bu uygulama olduğunu söyleyebiliriz.

SGK’nın gelirlerinde bir hareket var!

- SGK Prim gelirlerini artırdıkça sosyal güvenlik açığı da azalıyor.

- Meslek kodlaması uygulaması, toplanan primler ve kayıtdışına yönelik önlemler ile birlikte SGK giderlerini önemli ölçüde karşılayabilen bir kurum haline geldi.

- 2012 itibarıyla SGK gelirleri ile giderlerinin yüzde 89.2’sini karşılayabiliyor durumda.

- Sosyal güvenlik açığı da 2013 yılında çok ciddi bir düşüş göstererek 17 milyardan 9 milyar TL’ye geriledi.

Asgari ücretli sayısı düşüyor

- Prim gelirleri son 3 yıldır istikrarlı olarak artıyor ve 2013 yılının ilk altı ayı itibarıyla geçen yılın yarısından daha fazla prim toplanmış durumda. Yani yılsonunda geçen yılın da çok üzerinde prim geliri elde edileceğini söylemek mümkün.

- Bu durumun arkasında meslek kodlaması uygulaması ile toplanan primlerin artış göstermesi yatıyor.

- Meslek kodu uygulamasıyla sigortalıların prime esas kazanç ortalamasının da yükseldiği görülüyor.

- Sigortalıların kuruma bildirildikleri prime esas kazancın ortalama günlük tutarı 2012’de 52.48 TL iken 2013’ün ilk aylarından itibaren bu miktarın artmaya başladığı görülüyor.

- Mart ayında 53.52 TL’ye çıkan ortalama prime esas günlük kazanç 2013 Haziran ayı itibarıyla 53.79 TL oldu. Bu durum meslek kodu uygulamasının olumlu sonuçlarının görülmeye başlandığına işaret ediyor.

- Görüldüğü üzere aylık ortalama prime esas kazanç miktarı 2013 yılının ilk altı ayı için geçerli 978.6 TL’lik tutarın oldukça üzerinde. Bu durum asgari ücret üzerinden gösterilen çalışan sayısının azalmasının bir sonucudur.