Bosna Hersek'in kuzeyindeki Priyedor kenti yakınlarındaki Tomaşitsa köyünde bulunan ve iki aydır devam eden kazılar sonucunda 397 sivile ait cesete ulaşılan toplu mezardan, aynı bölgede 2004 ve 2006 yıllarında bulunan 409 cesetle birlikte, Bosna Savaşı sırasında Sırplar tarafından katledilen 806 sivile ait ceset çıkartıldı.

Daha önce, 629 sivile ait cesedin bulunduğu ülkenin doğusundaki Kara Zirve yerleşkesindeki toplu mezarı geride bırakan Tomaşitsa'da incelemelerde bulunan AA ekibi, Bosna Hersek'in en büyük toplu mezarına ait önemli bilgilere ulaştı. Bosna Hersek Savcılığının yönetiminde, kazı çalışmalarını yürüten Bosna Hersek Kayıp Kişiler Enstitüsü (INO) Sözcüsü Leyla Çengiç, AA muhabirine yaptığı açıklamada, ulaşılan sayı itibarıyla Tomaşitsa'daki bu toplu mezarın, Bosna Hersek'teki en büyük toplu mezar olduğunu doğruladı.

Çengiç, 2 aydır devam eden kazı çalışmalarında 397 cesede ulaşıldığını, bunlardan 247'sinin bütün cesetler olduğunu diğerlerinin ise parçalanmış halde olduklarını ifade etti. Çengiç, birçok cesedin üzerinden kimlik çıktığını belirterek, şunları kaydetti:

''Rahatlıkla söyleyebiliriz ki cesetler, savaşta Priyedor'da ve civar köylerinde yaşayan sivillere ait. Burada bulunan cesetler, şehir merkezinin yanı sıra Rizvanoviç, Çarakovo, Sredice, Bişçani köylerinde yaşayan Hırvat ve Boşnak sivillerin cesetleri. Kazı çalışmalarımız devam ediyor. Tomaşitsa'daki bu toplu mezar, Bosna Hersek'te bugüne kadar tespit edilen en büyük toplu mezar.''

-Daha önce, 409 ceset çıkarıldı-

Aynı bölgede, 2004 ve 2006 yıllarında yapılan kazılarda 409 ceset çıkarıldığını hatırlatan Çengiç, buradaki sivillerin hepsinin katledildikleri zaman önce Tomaşitsa'daki toplu mezara gömüldüğünü ancak daha sonra bunların bir kısmının, izlerinin sürülmesini ve bulunmalarını engellemek amacıyla yakındaki Yakarina Kosa yerleşkesine taşındığını söyledi.

Bosna'daki savaş döneminde Priyedor kentinde katledilen birçok sivilin cesedinin halen kayıp olduğunu kaydeden Çengiç, INO verilerine göre, Priyedor'da katledilen ve cesedine hala ulaşılamayan bin ila bin 200 kişinin bulunduğunu dile getirdi.

Çengiç, toplu mezarda bulunan cesetlerin kimlik tespiti için Şeykova Kimlik Belirleme Merkezine götürüldüğünü belirterek, her cesede uygulanacak DNA testiyle kesin kimlik tespitinin yapılacağını söyledi.

Uluslararası Kayıp Kişiler Komisyonunun (ICMP) 6 antropoloğunun da kazı çalışmalarına katıldığını söyleyen Çengiç, Priyedor Emniyet Müdürlüğü kriminal polisleri, INO bünyesindeki adli tıp uzmanları, savcılık yetkilileri nezaretinde sürdürülen kazı çalışmalarının önce kepçeler yardımıyla ardından elle yapıldığını ifade etti.

Yaklaşık 3 dekarda yürütülen kazı çalışmalarının daha da genişletilmesi beklenirken, çalışmalara katılan kepçelerin civardaki ormanlık bölgede yeni kazılar yaptığı ve yeni toplu mezarlar aradığı gözlendi.

Çengiç, toplu mezarlara gömülen cesetlerin, genellikle 5 ila 10 metre derinlikte bulunduğunu belirtirken, ''Biz bu bölgede daha çok kurbana ait ceset olabileceğini düşünüyoruz. Burada cesetlerine ulaştığımız kişiler, 1992'de Sırplar tarafından evlerinde ve esir tutuldukları toplama kamplarında katledilen Boşnak ve Hırvat siviller'' diye konuştu.

-Anıt' talep ediliyor

Tomaşitsa'da bulunan toplu mezarı ziyaret edenler, AA'ya yaptıkları açıklamalarda, söz konusu bölgede, katledilen akrabaları anısına bir anıt yaptırılması gerektiğini söyledi. Una-Sana Kantonu (USK) Savaşın Sivil Kurbanları Derneğinin inisiyatifiyle 9 sivil toplum kuruluşun katıldığı ziyaret kapsamında, Tomaşitsa'da bulunan USK Engelliler Deneği ve Birliği Koordinasyon Kurulu Sözcüsü Enes Alibegoviç, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Tomaşitsa'daki toplu mezarda bulunan masum sivillerin defnedildiği bu yeri ziyaret etmenin kendilerinin görevi olduğunu söyledi.

Alibegoviç, burada yaşananların hiçbir zaman unutulmaması gerektiğine vurgu yaparak, ''Bu ziyaretimizle burada bulunan toplu mezarın her yıl ziyaret edilmesini geleneksel hale getirmek istiyoruz. Aynı zamanda, gerek yerel gerekse devlet düzeyindeki yöneticilerden, burada bir anıt yaptırılmasını talep ediyoruz'' dedi.

USK Engelliler Deneği ve Birliği Koordinasyon Kurulu Başkanı Yusmir Alibabiç de savaşta sevdiklerini kaybeden ve aradan geçen 20 yıla rağmen kaybettikleri yakınlarının cesetlerine dahi ulaşamadıklarını söyledi.

Görme engelli olmasına rağmen, toplu mezardaki havayı ve korkutucu atmosferi hissedebildiğini kaydeden Alibabiç, ''Cesetlerin kokusu, aradan geçen 20 yıla rağmen hala hissediliyor'' dedi.

-"Kasvetli hava, ceset kokusu ve gözyaşı"-

Başkent Saraybosna'ya yaklaşık 250 kilometre uzaklıktaki Priyedor kentine 20 dakika uzaklıktaki Tomaşitsa'ya vardığınızda, ziyaretçileri kasvetli hava karşılıyor. Ormanlık arazideki bu ''en büyük toplu mezar'', açık havada olmanıza rağmen, hissedilen ceset kokusuyla insanları etkiliyor.

Bosna Hersek Savcılığı yetkililerinden alınan bilgiye göre, mezardan hergün ortalama 15 ceset çıkarılıyor. Cesetlerin yanı sıra, saat, gözlük, çakmak, tabaka, ayakkabı gibi birçok kişisel eşya da gün içerisinde mezarlardan çıkarılıp, kayda geçiliyor.

INO raporlarına göre, 1991-1995 yılları arasında Priyedor'da, 4 bin 93'ü sivil olmak üzere, 5 bin 209 Boşnak öldürüldü. Bugüne kadar tespit edilen toplu mezarlarda, 2 bine yakın kişinin cesedine ulaşıldığı belirtiliyor.

Priyedor'da işlenen katliamlar nedeniyle Lahey'deki Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi (ICTY), 16 Sırp'a toplam 230 yıl hapis cezası vermişti.